ایزوپروپانول ۹۹ درصد
ایزوپروپانول با فرمول شیمیایی CH₃CHOHCH₃، که به عنوان ایزوپروپیل الکل یا ۲‑پروپانول هم شناخته میشود، نوعی الکل آلی با ساختار حلقوی و وزن مولکولی تقریبی ۶۰.۱ گرم بر مول است. ایزوپروپانول ۹۹٪، فرم تقریبا خالص آن، معمولاً دارای حداقل خلوص ۹۹٪ و حداکثر ناخالصی آب کمتر از ۰.۵٪ است. این بالاترین درجه خلوص در میان انواع رایج ایزوپروپانول به شمار میرود و مناسب کاربردهایی است که نیازمند حداقل حضور آب یا مواد افزودنی هستند
روش تولید
ایزوپروپانول در صنعت عمدتاً دو مسیر تولید دارد:
۱. هیدراتاسیون پروپن
در این روش، پروپن با آب واکنش میدهد که در حضور کاتالیزور اسیدی، بیشتر ایزوپروپانول تولید میشود. سپس با تقطیر و جداسازی آبه، محصولی با خلوص بالا به دست میآید.
۲. هیدروژناسیون استون
در این مسیر، استون از طریق افزودن هیدروژن و استفاده از کاتالیزورهای فلزی (مانند پالادیم)، به ایزوپروپانول تبدیل میشود.
برای دستیابی به خلوص ۹۹٪ یا بیشتر، معمولاً تقطیر آزئوتروپی همراه با افزودن معین دیایزوپروپیل اتر یا سیکلوهگزان انجام میگیرد .
خواص فیزیکی-شیمیایی
ایزوپروپانول ۹۹٪ مایعی بیرنگ، با بویی شیرین و فرار است. نقطه جوشش آن حدود ۸۲ درجه سانتیگراد بوده، دانسیتهاش معادل ۰.785 گرم بر میلیلیتر در دمای ۲۵ درجه است. فشار بخار در ۲۰ و ۲۵ درجه سانتیگراد به ترتیب حدود ۳۳ و ۴۴ میلیمتر جیوه است و چگالی بخارش در نسبت ۲.۱ برابر هوا است . این ماده در دمای ۱۲- تا حدود ۵۰- درجه سانتیگراد یخزده و با رطوبت ترکیب میشود.
کاربردها
ایزوپروپانول ۹۹٪ به دلیل حلالیت بالا، تبخیر سریع و اثربخشی نظافتی، در صنایع و آزمایشگاهها کاربردهای متعددی دارد:
-
پاکسازی تجهیزات الکترونیکی
حذف چربی، روغن و ذرات باقیمانده از بردها، کانکتورها، LCD و فیبر نوری بدون باقی گذاشتن ذرات محلول یا خوردگی -
تمیز کردن سطوح آزمایشگاهی و پزشکی
برای پاکسازی سریع و مؤثر سطوح ابزار بدون انتشار رطوبت یا لکه. -
حلال صنعتی
کاربرد در صنایع پلیمرسازی، تولید رزینها، حلال رنگ و به عنوان واسط در واکنشهای شیمیایی . -
نگهدارنده و ضدعفونیکننده
در صنایع غذائی و دارویی ضمن حفظ خاصیت استریلکننده، بهعنوان ابزار خشککن نیز استفاده میشود. -
کاربرد در بیولوژی مولکولی
ایزوپروپانول ۹۹٪ در جداسازی DNA و RNA مورد استفاده قرار میگیرد، زیرا DNA در حضور آن از محلول رسوب کرده و قابل جداسازی میشود . -
مواد ضدیخ
ترکیب آن با آب برای یخزدایی شیشهها، قطعات فلزی و سیستمهای سوخت، بهخصوص در هواپیما و خودروها کاربرد فراوانی دارد.
نکات ایمنی
ایزوپروپانول با وجود فواید گسترده، خطرات بالقوه زیادی دارد:
-
مواد قابل اشتعال: محدوده انفجار بین ۲ تا ۱۲.۷ درصد در هوا است و نقطه اشتعال آن در حدود ۱۲ درجه سانتیگراد تعیین شده است.
-
تحریککننده چشم و پوست: تماس مستقیم ممکن است موجب سوزش و قرمزی شود.
-
تنفس بخار آن: در غلظتهای بالا میتواند باعث سردرد، سرگیجه، کاهش هماهنگی حرکتی، بیهوشی و حتی مرگ شود
-
-
تماس و بلعیدن: ممکن است موجب تهوع و اختلالات گوارشی شود.
اقدامات ایمنی
برای کارا و سالم استفاده از ایزوپروپانول ضروری است:
-
استفاده از لباس، دستکش، محافظ چشم و ماسک مناسب.
-
فراهم کردن تهویه قوی یا سیستم آسپیریشن.
-
استفاده از ظروف مقاوم در برابر شعله و جرقه.
-
جلوگیری از تماس با منابع دما، برق و شعله.
-
نگهداری در فضای خنکتر از ۲۵ درجه سانتیگراد و دور از نور مستقیم.
-
توجه به برچسبهای هشداردهنده و استانداردهای سازمان هواشناسی و ایمنی.
در صورت تماس یا مسمومیت:
-
چشم: شستشوی فوری و مراجعه پزشکی.
-
پوست: شستن با آب و صابون.
-
تنفس: خروج سریع به هوای آزاد و استراحت.
-
بلع: مصرف آب و مراجعه سریع به پزشک، بدون القای استفراغ.
استانداردهای کنترل کیفیت
محصولات با خلوص ≥ 99٪، معمولاً با روشهای گازی (GC) یا IR تأیید میشوند و دارای مقادیر زیر هستند:
-
یونهای کلر، نیترات و فسفات ≤ چند صد ppb
-
آب ≤ ۰.۰۵٪، رسوب فرار ≤ ۲ ppm
-
رنگ ≤ ۱۰ Hazen، ضریب شکست نور n20/D ≈1.377
محصولات با درجه Merck معمولاً خلوص ≥ ۹۹.۸ تا ۹۹.۹ درصد دارند که مناسب دستگاههای حساس و مصارف آتیوکروماتوگرافی و LC-MS است
مزایا:
-
تبخیر سریع بدون نیاز به خشک شدن دستی.
-
قابلیت جذب چربیهای سخت بهزودی.
-
استفاده گسترده در انواع صنایع.
-
عدم باقیماندن آب روی سطوح حساس.
-
قابلیت استفاده در صنایع پزشکی، دارویی، غذایی، الکترونیکی و بیولوژی مولکولی.
محدودیتها:
-
خطر اشتعال بالا و نیاز به تجهیزات ایمنی ویژه.
-
سمیت بیشتر نسبت به اتانول.
-
نیاز به تهویه خوب و محدودیت در فضای بسته.
-
قیمت بالاتر نسبت به سری 70٪ برای مصارف عمومی.
نتیجهگیری
ایزوپروپانول ۹۹٪ مادهای حیاتی در زمینههای صنعتی، الکترونیکی، پزشکی و تحقیقاتی است که بهواسطه خلوص بالا، تبخیر فاقد ریزش، خاصیت حلکنندگی و کارایی نظافتی بالای خود، جایگاه ویژهای دارد. با این حال رعایت دقیق ضوابط ایمنی، تأمین تهویه مناسب، استفاده از ظروف ضدجرقه و حفاظت فردی الزامی است تا خطرات انفجار، سمیّت و آسیب پوستی یا تنفسی به حداقل برسد. انتخاب خلوص مناسب بسته به کاربرد (آزمایشگاه، پاکسازی، حلال یا ضدیخ) بسیار حیاتی است و ایزوپروپانول ۹۹٪ یکی از برترین گزینهها برای نیازهای حساس و دقیق محسوب میشود.
آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد. فیلدهای الزامی علامت گذاری شده اند *